راه اندازی فایل سرور

 گام هفتم - سهمیه بندی دیسک های مربوط به فایل سرور (Disk Quota)

ما در مقالات قبلی راه اندازی فایل سرور به معرفی فایل سرور و راه اندازی نقش DFS برای آن پرداختیم. اگر اولین مقاله ی این مجموعه را مطالعه کرده باشید، ما در آن جا به برخی از مشکلاتی که در یک فایل سرور ممکن است به وجود بیاید، اشاره کردیم. یکی از این معضلات این است که اگر شما برای کاربران شبکه در دسترسی به حجم های کامپیوتر فابل سرورتان، محدویت و سهمیه بندی قرار نداده باشید، آنگاه کابران می توانند به هر میزان که می خواهند از فضای حجم فایل سرور استفاده کرده و هر چقدر که می خواهند در آنجا، فایل ها و اطلاعات خود را به اشتراک می گذارند. همین موضوع به ظاهر ساده، خود می تواند منشا مشکلات بسیاری در مدیریت فایل سروتان بشود. فرض کنید که کابران عادی شبکه در یک شرکت، این قابلیت را دارند که بدون هیچ محدودیتی بر روی فایل سرور ، فایل به اشتراک بگذارند و کامپیوتر فایل سرور هم فضای بسیار زیادی برای ذخیره سازی فایل های کاربران ندارد. حالا ممکن در این شرکت چند کاربر باشند که دارای مقادیر بسیار زیادی از فایل های پر حجم ( مثلا فیلم ) باشند و تصمیم بگیرند که از این قابلیت بالقوه ی خود استفاده کرده و این منابع بسیار مهم اطلاعات !!! را از روی خیرخواهی برای بقیه ی همکاران خود به اشتراک بگذارند. همین اقدام بسیار ساده، می تواند کلیه سیاست های مدیریتی در یک شبکه را زیر سوال ببرد. زیرا اولا پس از چند روز همین چند کاربر خیرخواه، می توانند کلیه ی حجم فایل سرور را به فایل های خود اختصاص دهند و برای بقیه کاربران دیگر فضایی باقی نگذارند و مدیر شبکه را با اعتراض دیگر کابران مواجه سازند . و دوما کارمندان وظیفه شناس شرکت نیز ممکن است تصمیم بگیرند از این نعمت بادآورده برای دستیابی به انبوهی از فایل هایی ویدیویی، بیشترین استفاده را کرده و با حداکثر توان به کپی برداری از آن ها اقدام نمایند. همین اقدام کاربران، می تواند ترافیک شبکه را آن چنان بالا ببرد که عملا کار شبکه مختل شود. پس شما به عنوان یک مدیر شبکه باید متوجه این موضوع باشید که اصولا رو دادن به برخی از کاربران شبکه، فایده ای جز به دردسر انداختن خود ندارد. اما شما در این مورد نگران نباشید، چون طراحان سیستم عامل های ویندوزی، متوجه این موضوع بوده اند و برای مدیریت و سهمیه بندی دیسک سخت، امکان مدیریتی بسیار ساده ای را در اختیار مدیر کامپیوتر قرار داده اند که Disk quota نام دارد و مهمترین کاربرد آن، استفاده از این قابلیت در سهمیه بندی حجم های فایل سرور می باشد. پس ما در این مقاله به بررسی سهمیه بندی دیسک می پردازیم و پیکربندی آن را مثل گذشته با انجام یک سناریو عملی انجام می دهیم.

سهمیه بندی دیسک روشی است برای مدیریت میزان فضای دیسکی که کاربران می توانند پر کنند. میزان فضای دیسک را برای کاربران شبکه می توان محدود کرد و و به آن ها میتوان فقط اجازه داد که از مقدار مشخصی از فضای حجم فایل سرور برای قرار دادن فایل های خود درون آن استفاده کنند. این قابلیت البته مزایا و معایب خود را دارا می باشد. از یک طرف یک ابزار فوق العاده برای جلوگیری از استفاده خیلی زیاد از دیسک می باشد.، اما از سوی دیگر شما باید مدام شکایت های کاربران شبکه در مورد کم بودن فضا و تقاضا برای فضای بیش تر را تحمل نمایید. ( پیشنهاد من در این مورد اینست که فقط در جواب بگویید، دلم می خواهد و بحث را خاتمه دهید – البته نه در جواب مدیر شرکت یا افراد آقا بالا سر خود، چون با این نوع جواب خود را رسما بیچاره کرده و خود را در معرض اخراج از شرکت قرار خواهید داد – از آن جایی که در هر سازمان، همیشه یک آقا بالا سر وجود دارد که هر چه کفت باید انجام شود و هر چه خواست باید بکند، ماکروسافت این موضوع را در نظر داشته و به شما این امکان را می دهد که برای افراد ویژه و سرور سازمان ، سهمیه ویژه و حتی بدون محدودیت استفاده قرار دهید. )


دو روش برای سهمیه بندی دیسک وجود دارد که به قرار زیر می باشد:

سهمیه بندی اکید: که کاربران نمی توانند از فضای مجاز تعیین شده، بالاتر روند.

سهمیه بندی آزاد: که کابران را قادر می سازد از سهمیه ی خود بالاتر روند، ولی میزان استفاده آن ها پیگیری می شود تا بتوان به کاربرانی که فضای دیسک زیادی را مصرف می کنند، هشدار داد. این روش به این طریق عمل می کند که وقتی سهمیه بندی را در دیسک فعال می کنید، می توانید به آسانی گزارش های سریعی در مورد سهمیه ها به دست آورید. و اگر فضای دیسک فایل سرور مشکل خاصی نداشته باشد ، می توانید با کاربر مربوطه در مورد عبور او از سهمیه اش صحبت کرده و از او بخواهید که بعضی از فایل های خود را از روی فایل سرور بردارد .


نکاتی در مورد سهمیه بندی دیسک :

    سهمیه بندی به حجم ( Volume) ، اعمال می شود و نه به پوشه ها . چه حجم بخشی از یک دیسک باشد که خود دارای چند حجم می باشد و یا حجم بر روی چند دیسک فیزیکی گسترده باشد . ساختار پوشه های درون حجم هیچ نقشی در سهمیه بندی ندارند و کاربر می تواند به هر میزان دلخواه که مجوز آن را داشته باشد در حجم پوشه ایجاد نماید .
    حجم باید با ساختار NTFS فرمت بندی شده باشد .
    به منظور مدیریت سهمیه ها باید کاربر عضوی از گروه Administrators ، باشد .



در اینجا ما می خواهیم شیوه سهمیه بندی دیسک و امکاناتی که برگه quota برای این منظور در اختیار ما قرار می دهد را بررسی نماییم و توضیحات را همراه با یک مثال عملی بیان کنیم . همانگونه که در مقالات قبلی در مورد طراحی یک فایل سرور گفتیم ، ما در فایل سرور های موجود در شبکه مان ، پوشه ای به نام Public داریم که در کامپیوتر server2 قرار دارد . این پوشه مربوط به تمامی کاربران موجود در شبکه ، شامل کارمندان ، حسابداران و helpedesk های سازمان می باشد که برای هر کدام سطحی از دسترسی بنا بر نیاز قرار داده شده است و کلیه کاربران می توانند با استفاده از آن اطلاعات خود را در شبکه به اشتراک بگذارند .

حال ما می خواهیم کاری کنیم که کاربران عادی شبکه ( شامل کاربران گروه کارمندان و حسابداران ) فقط بتوانند 20 مگابایت از فضای دیسک را اشغال کنند ( احتمالا مدیر شبکه اهل .... است که اینهمه دستودلبازی می کند ! ) و به کاربران helpedesk هم 200 مگابایت اختصاص دهیم و کاربر مدیر سازمان ( همان آقا بالاسر معروف و سرور شاغلین محترم ) هم بتواند بدون هیچ محدودیتی از فضای دیسک استفاده کند . مراحل انجام تنظیمات به شرح زیر می باشد :


    همانگونه که قبلا گفتیم ، ما سهمیه بندی دیسک را بر روی Volume ها ( همان به اصطلاح درایو ها ) انجام می دهیم نه بر روی پوشه ها . پس بر روی Volume ی که پوشه Public در آنجا قرار دارد کلیک راست کرده و سپس بر روی گزینه properties کلیک کرده و آنگاه برگه Quota را انتخاب می کنیم . ابتدا همه تنظیمات خاکستری و غیر فعال است . برای اینکه بتوانیم تنظیمات را اعمال کنیم باید ابتدا گزینه Enable quota management را علامت بزنید .
    از آنجایی که می خواهیم به کاربران عادی شبکه ( کارمندان و حسابداران ) به صورت پیش فرض 20 مگابایت فضا اختصاص دهیم ، همانند شکل زیر در کادر مشخص شده ابتدا گزینه Limit disk space to را علامت زده و سپس در کادر روبروی آن مقدار فضای مورد نظر ( 20 مگابایت ) را وارد می کنیم . در زیر این کادر ، گزینه Set warning level to قرار دارد که میتوانیم برای کاربران یک سطح هشدار قرار دهیم که اگر به آن مقدار رسیدند ، سیستم به آنها یک هشدار بدهد . ( سطح هشدار را کمتر از میزان فضای اختصاص داده شده مثلا 15 مگابایت قرار می دهیم ) این پیکربندی به صورت پیش فرض به همه کاربران شبکه اعمال می شود .
    در پایین برگه دو قسمت برای لاگ برداری از وضعیت سهمیه بندی برای کلیه کاربران شبکه وجود دارد که یکی مربوط به زمانی است که کاربر از سهمیه تعیین شده برای خود تجاوز می کند و دیگری مربوط به زمانی است که کاربر از سطح هشدار عبور می کند . می توانیم هر دو گزینه را برای لاگ برداری علامت بزنیم و آن ها را از طریق Event Viewer مشاهده نمایید . ولی توجه کنید که این نوع از لاگ برداری چندان مفید نیست و برای تنظیم آنچنان ضروری نمی باشد .
    در پایین برگه Quota دکمه Quota Entries قرار دارد که وضعیت کلیه سهمیه های اختصاص داده شده به کاربران را به ما نشان می دهد . همچنین شما می توانید با استفاده از آن برای کاربران خاص ، سهمیه ویژه اختصاص دهید . برای انجام این کار ابتدا بر روی این دکمه کلیک کرده تا برای شما صفحه Quota Entries for… باز شود. سپس بر روی گزینه Quotaکلیک کرده ودر منو باز شده گزینه New Quota Entry… را انتخاب می کنیم . این گزینه این امکان را به ما می دهد که به یک کاربر خاص یا مجموعه ای از کاربران یک سهمیه ویژه اختصاص دهیم.
    بعد انتخاب گزینه New Quota Entry… ، برای شما صفحه Select Users باز می شود که شما باید در آنجا نام کاربران مورد نظر خود را برای اختصاص سهمیه ویژه وارد نمایید .همانطور که از ابتدا گفتیم ، ما در این سناریو می خواهیم به هر کدام از کاربران helpdesk ، 200 مگابایت از فضای دیسک را اختصاص دهیم . پس در صفحه Select Users نام کاربران helpdesk را وارد کرده و دکمه OK را میزنیم تا برای ما صفحه Add New Quota Entry باز شود . سپس همانند شکل زیر مقادیر مورد را وارد می کنیم .
    حالا ما می خواهیم به کاربر مدیر شرکت این امکان را بدهیم که بدون هیچ محدودیتی از فضای دیسک فایل سرور استفاده کند . همانند مرحله قبل گزینه New Quota Entry… را میزنیم و سپس مانند تصویر زیر نام کاربر مدیر شرکت را وارد کرده و در صفحه Add New Quota Entry گزینه Do not limit disk usage را علامت می زنیم .

    بعد از اتمام مراحل بالا در صفحه Quota Entries for… وضعیت سهمیه کلیه کاربران و میزان فضای اختصاص داده شده به آنها ، قابل مشاهده می باشد . ( فلش سبز رو به بالا درون دایره سفید رنگ نشان می دهد که سهمیه کاربر زیر سطح هشدار قرار دارد )
    همانگونه که در ابتدای مقاله گفتیم ، برای سهمیه بندی دیسک دو روش وجود دارد : یکی سهمیه بندی اکید و دیگری سهمیه بندی آزاد .

چنانچه در تصویر زیر مشخص است در برگه Quota گزینه ای به نام Deny disk space to users exceeding quota limit وجود دارد که به کاربر اجازه نمی دهد از سهمیه مشخص شده برای خودش فراتر رود و جلوی استفاده از دیسک فراتر از سهمیه مشخص شده را می گیرد . با علامت زدن این گزینه ما روش سهمیه بندی اکید را تنظیم می کنیم . و چنانچه در تصویر سمت راست زیر مشخص است ، کاربر User1 که یک کارمند عادی در شرکت می باشد ، بیشتر از 15 مگابایت از سهمیه خود را مصرف کرده و سیستم برای او یک هشدار از نوع warning level ثبت کرده است . ( علامت تعجب در مثلث زرد رنگ نشان دهنده اینست که کاربر بالای سطح هشدار و زیر حد سهمیه قرار دارد ) حالا مثلا اگر همین کاربر User1 بخواهد یک فایل 20 مگابایتی دیگر را از طریق شبکه در پوشه مخصوص به خود در فایل سرور قرار دهد ، از آنجایی که سهمیه بندی ما از نوع اکید می باشد ، سیستم به صورت خودکار جلوی اینکار را می گیرد و به کاربر یک پیام خطا می دهد .
    اما چنانچه گزینه Deny disk space to users exceeding quota limit علامت نخورد ، روش سهمیه بندی ما به شکل آزاد می باشد و کاربر می تواند هر چقدر خواست فایل در پوشه مخصوص خود در فایل سرور قرار دهد ، ولی میزان استفاده او به شکل یک گزارش در سیستم ثبت می شود . مثلا در مثال قبلی با تنظیم سهمیه بندی به شکل آزاد ، کاربر User1 می تواند بالای 20 مگابایت در پوشه مخصوص به خود در فایل سرور قرار دهد ولی سیستم برای او یک اخطار از نوع تجاوز کردن از حد سهمیه ثبت می کند . ( علامت تعجب در دایره قرمز رنگ نشان دهنده عبور کاربر از حد سهمیه خود می باشد ) و شما به عنوان مدیر شبکه می توانید با مشاهده این اخطار با کاربر مربوطه تماس گرفته و از او بخواهید که برخی از فایل های خود را از فایل سرور بردارد اما چنانچه کاربر به درخواست شما اهمیتی نداد ، می توانید خودتان به روش زیر اقدام به این کار کنید تا کاربران متوجه باشند که باید همیشه به درخواست های مدیر شبکه توجه کنند.... ( یادتان باشد ادمین در شبکه همیشه ادمین است و هر کاری می تواند بکند . )
    برای انجام اینکار همانند شکل زیر با کلیک راست کردن بر روی اخطار مربوطه و انتخاب گزینه Delete ، برای شما صفحه Disk Quota باز می شود که کلیه فایل ها مربوط به کاربر در آنجا نمایش داده می شود . شما می توانید برخی از این فایل ها را انتخاب و با زدن دکمه Delete آنها را حذف نمایید ، و یا با استفاده از دکمه Browse به جای دیگری انتقال دهید .

در پایان این مقاله یادآوری این نکته ضروری است که ، اصولا سهمیه بندی دیسک را باید بر اساس نیاز و گستردگی سازمان اعمال کرد و شیوه طراحی سهمیه بندی و میزان فضای اختصاص داده شده به کاربران بر اساس نوع وظیفه شغلی آنها و دیگر ملزومات خاص ، منظور می گردد.